Гол санаа
- Гэр хорооллын утаа, тоосны эх үүсвэрийг цэгцлэх нь зайлшгүй чухал: Улаанбаатарын агаарын бохирдолд хамгийн их хувь нэмэр оруулдаг хүчин зүйл нь гэр хорооллын түүхий нүүрсээр галлаж буй зуух, өрхийн хог шатаах, хуучин технологиор ажилладаг системүүд юм. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхдээ төвлөрсөн дулаан хангамж, байгальд ээлтэй технологи нэвтрүүлэх бодлогоор голомтлон арилгах шаардлага бий.
- Бодлого, олон нийтийн идэвхийн сулралыг засах шаардлагатай: Технологийн шинэчлэлээс гадна холбогдох салбарын уялдаатай бодлого, байнгын олон нийтийн оролцоо дутмаг байгаагаас агаарын бохирдол удаан жилийн турш буураагүй хэвээр байна.
- Эрүүл мэндэд шууд сөрөг нөлөөтэй—ялангуяа хүүхэд, өндөр настанд: Агаарын бохирдлоос үүдсэн амьсгал, зүрх судасны өвчлөл, хүүхдийн оюуны хөгжилд үзүүлэх хорт үр нөлөө жил бүр өргөн хүрээг хамарсаар байна.
- Ирээдүйн эрүүл мэндийг хамгаалах нь—бодлогын хэрэгжилт, хяналт чухал: Агаарын чанарыг тогтвортой сайжруулахын тулд байгууллага бүрийн хатуу хяналт, ил тод байдлыг хангаж, олон нийтэд нээлттэй урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай.
- Орчин үеийн технологи, сэргээгдэх эрчим хүчний хөгжлийг дэмжих ач холбогдол: Утаа багатай шинэ зуух, цахилгаан халаалт, байгальд ээлтэй шийдэл болон сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээг нэмэгдүүлэх нь агаарын бохирдлын суурь шалтгааныг арилгах бодит боломжийг бүрдүүлнэ.
- Иргэдийн идэвхтэй оролцоо—Нийгмийн шинэчлэлд хөтлөгч хүч: Иргэний оролцоо, боловсрол, сахилга баттай хяналт, хамтын ажиллагаа нь төрийн хүчин чармайлтыг үр дүнд хүргэх түлхүүр юм.
Монголд агаарын бохирдлын асуудлыг шийдвэрлэх цогц арга нь дэвшилтэт технологи, эдийн засгийн дэмжлэг төдийгүй ил тод, тогтвортой бодлоготой нийтийн оролцоотой хэрэгжилт дээр тулгуурлах ёстой. Бид дараагийн хэсгүүдэд агаарын бохирдлын эх үүсвэр, эрүүл мэндийн аюул, бодит шийдлүүдийг өргөн хүрээтэй авч үзэх болно.
Оршил
Өвөл Улаанбаатар хотын гэр хорооллын утаа нүдэнд ил харагдахгүй ч, орчны аюулыг далд байдлаар нэмэгдүүлдэг. Монголын агаарын бохирдол зөвхөн амьсгалын хүндрэл хүргэхэд зогсохгүй хүүхэд, өндөр настны эрүүл мэндэд олон төрлийн урт хугацааны хор хохирол учруулж буй. Өнөөдөр зөвхөн технологи төдийгүй уялдаа холбоотой бодлогын хэрэгжилт, идэвхтэй олон нийтийн оролцоо агаарын чанарын анхаарал татахуйц сайжралд хүргэх цорын ганц гарц болж байна. Ямар эрсдэл биднийг хүлээж буй, хамгийн өгөөжтэй шийдэл юу вэ гэдгийг хамтдаа гүнзгий судлая.
Агаарын бохирдлын Монгол дахь гол эх үүсвэрүүд
Гэр хороолoл дахь сайжруулсан нүүрс түлэх
Улаанбаатарын агаарын бохирдлын хөндүүр сэдэв нь гэр хорооллын уламжлалт зуух, сайжруулсан нүүрс түлэх, уламжлалт дулаан хангамжийн сул дорой төвлөрөлтэй шууд холбоотой. 2018 оны судалгаагаар, хотын агаар дахь тоосонцорын 80 орчим хувийг энэ эх үүсвэр бүрдүүлдэг байна. Уламжлалт зууханд нүүрсийг бүрэн бус шаталтаар түлэх нь хорт бодисын ялгарлыг эрс нэмэгдүүлж, нарийн ширхэгт тоосонцор (PM2.5), маш их хэмжээний хар утаанд хүргэдэг.
Тээврийн хэрэгслийн ялгаруулалт ба хотын замын шороо
Автомашины тоо сүүлийн жилүүдэд жил бүр 12-15%-иар өсөж, хуучин технологи бүхий хувийн болон нийтийн тээврийн хэрэгслийн тоо илүү ихээр нэмэгджээ. Хуучин автомашин, шатахуунд стандартгүй хяналт тавихгүй байгаа нь агаар дахь нүүрсхүчлийн хий, тоосонцрын хэмжээг нэмэгдүүлж байна. Үүн дээр нийслэл доторхи замын барилгын ажил, хучилтгүй авто зам, замын шороон тоос нэмэгдэж, нийт бохирдлын цогц шалтгаан болсоор байгаа нь бусад хотын агаарын чанарт өмнө байгаагүй сөрөг нөлөө үзүүлж байна.
Үйлдвэрлэл, барилгын салбарын хяналтгүй ялгаруулалт
Хүнд болон хөнгөн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа, барилгын өргөн хүрээний ажилд хяналт сул, бодит стандарт дутмаг байгаагаас олон төрлийн агаарын хорт бодисууд ялгарч буй. Үйлдвэрийн бохирдол, барилгын тоос, хаягдлын зохистой менежмент үгүйлэгдэж, агаарын бохирдлын ерөнхий үр дүнг хүндэтгэн нэмэгдүүлсээр байна.
Эдгээр олон талт эх үүсвэр, холимог шалтгаанууд бодлогын цогц, уялдаа бүхий системийг цаашид зайлшгүй шаарддаг болохыг харуулж байна. Үр дүнд нь эрх бүхий байгууллагуудын хамтын шийдвэр, салбар хоорондын нэгдсэн үйл ажиллагаа чухал ач холбогдолтой юм.
Агаарын бохирдлын эрүүл мэндэд үзүүлэх олон талын нөлөөлөл
Агаарын бохирдол Монголд жил бүр олон мянган хүн амд янз бүрийн эрүүл мэндийн эрсдэл, өвчлөл, үхэл дагуулж байгааг салбарын судалгаанууд баталсан. Тэр дундаа хүүхэд, жирэмсэн эмэгтэйчүүд, өндөр настан, архаг өвчтэй хүмүүс хамгийн эмзэг бүлэгт багтаж байна.
Шуурхай эрсдэл
- Амьсгалын замын үрэвсэл, гуурсан хоолойн багтраа зэрэг өвчний тохиолдол агаарын чанар дорой үед сүүлийн таван жилд 30%-иар өссөн.
- Хүүхдийн томуу, хатгалгаа, багтраа өвчлөл Улаанбаатар утаа оргил үед 40%-иар нэмэгддэг судалгаатай.
Хурц бус, удаан хугацааны үр дагавар
- Хүүхдийн IQ оноо дунджаар 3-5 баллаар доошилж, танин мэдэхүйн болон бие махбодийн хөгжил саатдаг.
- Зүрх судасны өвчин, уушгины хорт хавдар, жирэмсэн эхчүүдэд ургийн гажиг зэрэг архаг өвчлөл нэмэгдэж байна.
- Жил тутам шарилжийн тоосонцрын богино хугацааны оргил үед 6000 амь эрсдэхэд хүрч буйг ТББ-ууд тайлагнажээ.
Эдгээр нөхцөл байдал нь зөвхөн нийслэлийг бус, томоохон аймгийн төв, хөдөө орон нутагт ч хамарч байгаа бөгөөд эрүүл мэндийн салбар, боловсрол, иргэний нийгмийн байгууллагыг илүү идэвхтэй хамтран ажиллахыг шаардаж байна.
Технологи, дэд бүтцийн шинэчлэл: Салбар хоорондын шийдлүүд
Агаарын бохирдлыг бууруулахын тулд орчин үеийн технологи, дэд бүтэц, санхүүгийн инноваци шаардлагатай. Энэ чиглэлээр дэлхийн олон улс туршлага хуримтлуулж, түүнийгээ Монголд амжилттай ашиглаж эхэллээ.
Сэргээгдэх эрчим хүч ба шинэ төрлийн зуух
Шахмал түлш, цахилгаан болон дулааны шийдэл (жишээ нь, газар доогуур дулаан солилцогч, төвлөрсөн дулаан хангамж, нарны болон салхины эрчим хүч) агаарын бохирдлыг 2019 онд их хотод 50%-иар, хөдөө орон нутагт жилд 20 хувиар багасгах үр нөлөө үзүүлжээ. Ийм шийдлийг өрх бүр тооцон хэрэгжүүлэх боломжтой урт хугацааны бодлогоор дэмжиж байна.
Тээврийн салбарын шинэчлэл ба хотын менежмент
Хуучин автомашины импортыг хязгаарлах, цахилгаан автобус, шатахуун хэмнэлттэй шийдэл нэвтрүүлэх, нийтийн тээврийн хүртээмжийг сайжруулах замаар агаарын бохирдлыг бууруулах бодит үр дүнд хүрчээ. Түүнчлэн дижитал замын хөдөлгөөний удирдлага, хотын “ногоон зурвас” бүхий төлөвлөлт нь олон улсад Green City хөдөлгөөний батлагдсан туршлагаар хэрэгжиж байна.
Хотын орчин, дэд бүтцийг сайжруулах
Авто замын шороог багасгах, явган болон дугуйн замыг өргөжүүлэх, ногоон байгууламж нэмэх зэрэг орчин үеийн шийдэл нь иргэдийн эрүүл орчныг бүрдүүлж, 15-30%-ийн агаарын чанар сайжралтад хүрч байна. Ийм инноваци зөвхөн нийслэл бус, аймаг, жижиг хотуудад ч хэрэгжихээр стратегиа өргөжүүлэх хэрэгтэй.
Салбарын олон улсын жишээ
Эрүүл мэндийн салбарт агаарын бохирдлоор үүсэх амьсгалын замын өвчлөлийг эрт илрүүлж, оношлох ухаалаг төхөөрөмж, агаар шүүх систем нэвтрүүлэх, сурагчдын сургуульд хорт бодис хэмжигч суурилуулах туршлагыг олон улс хэрэгжүүлж эхэлсэн. Байгаль орчин, боловсрол, эрх зүйн салбарт ч агаарын чанарыг хамгаалах бодлого, автомат хяналтын систем нэвтрүүлснээр үр дүнгээ өгч байна.
Эдгээр хөтөлбөр болон дэд бүтцийн шинэчлэл нь зөвхөн нэг салбарт бус, технологи, боловсрол, эрүүлийг дэмжих нэгдсэн бодлоготой хослон ажиллавал илүү тогтвортой өсөлтөд хүрнэ.
Удирдлагын шинэ арга, бодлогын эрчимжүүлэлт
Салбар хоорондын цогц бодлого хэрэгжүүлэх
Агаарын чанарыг сайжруулахын тулд салбар хоорондын нэгдсэн стандарт, бодлогыг бий болгох шаардлагатай. Байгаль орчин, эрүүл мэнд, боловсрол, нийслэл хот, санхүү, тээвэр зэрэг салбарууд бие даан бус, нэгдмэл зорилгоор хамтран ажиллах нь бодит үр дүн, тогтвортой өсөлтөд хөтөлнө.
Санхүүжүүлэлтийн бүрэн шинэчлэл, үр ашигтай хяналт
Төсвийн хөрөнгө оруулалтыг ил тод, буруу ашиглалтгүй захиран зарцуулах тал дээр инноваци, олон нийтийн хяналтыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Олон нийтийн оролцоонд тулгуурласан цахим хяналтын систем, стандартын шаардлага тавих нь бодлогын хэрэгжилтийг илүү үр дүнтэй болгоно. Сүүлийн жилүүдэд олон нийтийн санаачилгаар илэрсэн 200 гаруй зөрчил, иргэдийн идэвхи ил тод байдлыг нэмэгдүүлэн, бодлогын үр дүнд эергээр нөлөөлж байна.
Хүрээлэн буй орчны эрх зүйн зохицуулалт
Агаарын бохирдлыг бууруулах эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, үйлдвэрлэл, зам тээвэр, барилгын салбарт мөрдөх шинэчилсэн журмууд боловсруулж, хэрэгжилтэд олон нийтийн санаачлагыг өргөнөөр тулгуурлах нь хууль эрх зүйн амжилттай жишээ.
Олон нийтийн мэдлэг, оролцоог нэмэгдүүлэх арга зам
Боловсролын шинэчлэл, мэдээллийн хүртээмж
Хүүхэд залуучуудад агаарын чанарын мэдлэгийг цэцэрлэг, сургууль болон их сургуулийн түвшинд системтэй олгох, суралцагчдад зориулагдсан агаар хэмжигч төхөөрөмж ашиглах дадал бий болгох, “Агаарын бохирдол”-ын эрсдэл, урьдчилан сэргийлэх зөвлөгөө бүхий энгийн, хүртээмжтэй сургалтын материалуудыг өргөнөөр түгээж байгаа нь хэрэглээний дадал, нийтийн ухамсарт чанарын ахиц авчирч байна. “Цэвэр орчин” хөтөлбөрийн туршлагад дээрх мэдлэг боловсролоор дамжин өрхийн хэвшил өөрчлөгдөж, амьдрах орчноо хамгаалах эрмэлзэл нэмэгдсэн нь нотлогдсон байна.
Иргэний санаачилга, хамтын ажиллагааны өсөн нэмэгдэх ач холбогдол
Аймаг, дүүргийн түвшинд агаар хэмжигч нийлүүлэх хөрөнгө оруулалтын сангуудыг иргэд хамтран байгуулж, хүйтний улиралд эмзэг иргэн, өрхөд аюулгүй түлш тараах, амьжиргаанд дэмжлэг үзүүлэх сайн дурын санаачилга өрнөж байна. Мөн агаарын чанарын хэмжилтийг олон нийтэд ил тод мэдээлэх, иргэд шийдвэр гаргахад оролцох, бодлогод саналаа хэлэх тогтолцоо урт хугацаанд бодит үр дүнд хүрэх баталгаа болдог.
Хамтын ажиллагааг зөвхөн нийслэлд бус, аймаг, сум, хөдөө орон нутагт өргөжүүлж, боловсрол, мэдээлэл, шинэ технологи нэвтрэх боломжийг тэгш хүртээмжтэй байлгах шаардлага байна.
Дүгнэлт, цаашдын боломж
Монгол Улсын агаарын бохирдлын суурь шалтгаан нь гэр хорооллын утаа, автомашины стандартгүй өсөлт, хяналт султай үйлдвэрлэл, барилгын тоос зэрэг олон талт хүчин зүйлд оршиж байна. Үүний улмаас бий болдог хурц болон архаг эрүүл мэндийн эрсдэл нь зөвхөн салбарын төдийгүй нийгмийн цогц оролцоог шаарддаг болсон. Техник технологийн шийдэл, шахмал түлш, цахилгаан халаалт, нийтийн тээвэр, хотын дэд бүтцийн шинэчлэлээс эхлээд иргэний боловсрол, мэдээллийн хүртээмж, удирдлагын ил тод байдал хоёрын уялдаа нэн чухал. Байгаль орчин, эрүүл мэнд, боловсрол, инновацийн салбарт харилцан уялдаатай шинэлэг бодлого, урт хугацааны хөрөнгө оруулалт хэрэгтэйг дэлхий нийтийн туршлага дахин нотолж байна.
Цаашид агаарын бохирдлын эсрэг үр дүнтэй тэмцэл нь зөвхөн төр, хувийн хэвшил төдий бус, иргэн бүрийн ухамсар, идэвхи, хамтын хариуцлагад тулгуурлах ёстой. Хэрэгжүүлж буй технологийн хөгжлийг санхүүжилт, улс төрийн тогтвортой бодлого, хууль эрх зүйн зохицуулалт, урт хугацааны нийтийн боловсролын дэмжлэгээр өргөжүүлэх судалгааны шинэ чиглэлүүд нэн чухал. Ирээдүйн эрүүл, цэвэр орчин бүрдүүлэх үйлст хувь нэмрээ оруулах нь Монголын иргэн бүрийн хамтын зорилго бөгөөд өнөөдрийн шинэлэг санаачилга, хамтын хүчин чармайлт маргаашийн илүү эрүүл, аюулгүй амьдралын эхлэл болой.
Бизнес, боловсрол, эрүүл мэнд, санхүү, технологи зэрэг нийгмийн бүх салбарт — агаарын чанарыг хамгаалах шинэ стратеги, нийгмийн зөв шийдэл бий болгох урин ирээдүй бидний өмнө нээгдэж байна. Ирэх жилүүдэд Монгол Улсын хөгжил, өрсөлдөх чадвар зөвхөн бохирдлыг бууруулах бодит үр дүнгээр хэмжигдэнэ. Иймээс бодит хөрөнгө оруулалт, стратеги, инноваци, хамтын оролцоо, мэдлэг бүтээх санаачилгаар ирээдүйн цэвэр агаар, эрүүл амьдралыг бий болгоход өнөөдрөөс эхлэн гараа нэгдүүлэх нь чухал хэвээр байна.
Leave a Reply